Arbitraj Nedir?
Dövizlerin ya da birden fazla piyasalarda işlem gören değerli maden ve menkul kıymetlerin değerleri, piyasadan piyasa çeşitlilik gösterebilir. Bu bilgi üzerinden “Arbitraj nedir?” sorusu çıkmaktadır. Bu işlem dövizlerin, hisse senetlerinin ya da altın gibi madenlerin düşük tutarlarda işlem gördüğü piyasalardan alımı gerçekleştirilerek diğer piyasalarda daha yüksek fiyattan satılması ile kâr elde edilmesidir.
Arbitraj, piyasalar arasındaki fiyat farklılıklarını kullanarak döviz, hisse senedi ya da kıymetli madenlerinin alım satımını yapmak suretiyle kâr etme mantığına dayanan bir finansal işlem türüdür. Bu tarz işlemlerin en büyük avantajı, çok küçük risklerle ya da tamamen risksiz bir şekilde kazanç sağlama olanağı sunmasıdır.
Arbitraj yapmak, teorikte riskli bir işlem olsa da pratiğe dökülmesi göründüğü kadar basit değildir. Zira bilgi akışının yoğun bir hıza eriştiği günümüzde fiyat değişkenliklerin farkına varmak ve bunları değerlendirmek son derece zordur. Dolayısıyla arbitraj uygulaması, artık daha çok bu işlemler için özel olarak tasarlanmış yazılım ve algoritmalar yardımı ile yapılacak bir hâle gelmiştir.
Arbitraj Nasıl Yapılır?
Arbitraj işlemlerinde al ve sat işlemleri eş zamanlı olarak yapılır. Bu sayede iki fiyat arasındaki farkın değişkenlik göstermemesi sağlanır. Bu tür işlemler için spot fiyat ve vadeli fiyat arasında bir farklılık değişkenliği göstermesi lazımdır. Bu fiyatlar arasındaki farklılık bir oran üstünden ele alınır. Arbitraj oranı olarak da bilinen bu rakam aşağıda belirttiğimiz formülle hesaplanır.
[Spot Fiyat – Vadeli Fiyat] / Vadeli Fiyat = Dolaylı Kotasyon Para Birimi Faizi – Dolaysız Kotasyon Faizi
Arbitraj hesaplama olarak da adlandırılabilecek bu yöntem, işlemi yapan kişi ya da kurumun elde edeceği kârın anlaşılması açısından son derece kullanışlıdır. Arbitraj’a verilen örnekler, bu tür işlemlerin daha kolay anlaşılmasına destek olur. Döviz kurları üstünden bir örnek vermek gerekirse:
1 doların Türkiye’de 27,60 TL’ye, ABD piyasasında ise 27,75 TL’ye satıldığını düşünelim. İncelendiği zaman doların Türkiye piyasasında daha ucuz olduğu kolayca anlaşılabilir. O hâlde Türkiye’den dolar alıp, aldığımız bu dolarları ABD piyasasında tekrardan Türk lirasına çevrime işlemini yapalım. Bu işlem sayesinde her 1 dolardan 0,15 TL fark ile kâr elde edilir.
Arbitraj Türleri Nelerdir?
Bu tür işlemler kendi içlerinde üç farklı türe ayrılabilir. Arbitraj çeşitleri şunlardır:
Döviz Arbitrajı
İki ayrı piyasalardaki kur değişkenliklerinden yararlanılarak yapılır. Özellikle volatilitenin yükseldiği dönemler, bu tür işlemler için en uygun zamanlardır. Yukarıda belirttiğimiz örnek de, bu gruba dâhil edilebilecek işlemlerin tipik bir uygulamasıdır.
Çapraz Kur Farklılıklarına Ait Arbitraj
Bu tür işlemlerde üç farklı para birimi sürecin içine girer. Para birimleri arasındaki çapraz kur değişkenlikleri, kârlı bir işlem için uygun koşulları oluşturur. Yani burada değerlendirilen, farklı piyasalardaki değişken fiyatların arasında makasın açılması değil, çapraz kur farkıdır. Bunun beraberinde böyle uygulamalarda iki yerine üç farklı işlem gerçekleştirilir.
Üç Uçlu Arbitraj
Bu işlemlerde de üç para birimi baz alınarak gerçekleşir. İkisi para birimi arasında, üçüncü birime göre bir denge olması gerekmektedir. Söz konusu dengenin oluşmaması kâr fırsatı getirir.