Borsa İstanbul Pay piyasasında 10.00 ile 18.00 saatleri arasında emir eşleşmeleri, normal koşullarda çok fiyat-sürekli müzayede yöntemiyle gerçekleşmektedir. Sürekli müzayede yöntemi ile fiyatlar belirlenirken, gelen emirler fiyat ve zaman önceliği kuralına göre sıralanır ve birbirleri ile eşleşir ve fiyat oluşumu sağlanır.
Çok fiyat-sürekli müzayede yöntemi ile birlikte işlemler sürerken, eğer belirli bir referans değer üzerinden hesaplanan fiyat değişimi, BİST tarafından belirlenmiş olan eşik oranlara ulaşır veya o değeri aşarsa, ilgili sermaye piyasası aracının işlemleri için çok fiyat-sürekli müzayede sistemine ara verilir. Sermaye aracı geçici süre emir toplama aşamasına alınır. Herhangi bir sermaye piyasası aracında, işlemlerin geçici bir süre için bu şekilde durdurulması sürecine devre kesici uygulaması denilir.
Borsa İstanbul’da Devre Kesici Ne Zaman Uygulanır ve BİST Devre Kesici Ne Kadar Sürer?
Otomatik Seans Durdurma Sistemi, 30.11.2015 tarihinde BISTECH geçişi ile birlikte yürürlükten kaldırıldı. Bununla birlikte OSDS’nin yerine BİST’de Devre Kesici Sistemini uygulamaya aldı.
Devre kesici sistemin tetikleyici oranlarında, o tarihten bu yana zaman, zaman değişiklik yapılmıştır. Halihazırda kullanılmaya ve düzenlenmeye devam eden devre kesici tetikleyici oranı tüm BİST hisselerinde sadece aşağı yönlü %5 olarak kabul edilir. Devre kesici sonrası emir toplama süresi ise 15 dakika, eşleştirme süresi ise 2 dakika olarak belirlenmiştir.
Tabi sistemle ilgili burada anlatılan oran ve süreye ilişkin detaylar, Borsa İstanbul tarafından alınacak kararlarla herhangi bir zamanda değiştirebilmektedir.
Devre Kesici Nasıl Uygulanır?
Devre kesici sisteminin referans fiyatı, en son tek fiyat yöntemi ile belirlenen fiyat veya ilgili payın baz fiyatıdır. En son tek fiyat yöntemi ile belirlenen fiyat veya baz fiyattan en güncel olanı, devre kesicinin referans fiyatı olarak belirlenir.
Devre kesici sisteminde pazar bazında farklı tetikleme oranları veya farklı süreler ile kullanılabilir. Fakat mevcut durumda, tetikleme oranı ve süre, tüm paylar için aynı şekilde geçerlidir.
Tetikleme oranına karşılık gelen fiyat seviyesine kadar işlemler devam eder. Fakat bu fiyat seviyesini geçen işlemi gerçekleştirecek emir iptal edilerek tetikleme oranını aşan işlemin yapılmasına izin verilmez ve böylelikle devre kesici çalışmaya başlar. Söz konusu emir önceki fiyat seviyeleri ile işlem gerçekleştirmiş ise kalan kısmı iptal edilir.
Devre kesicinin çalışmasıyla birlikte ilgili sırada emir toplama aşaması başlar. Bu aşamada açılış ve kapanış veya tek fiyat seanslarında olduğu gibi teorik fiyat ve işlem miktarı gösterilir.
Emir toplamanın ardından eşleşme süreci gelir.
Emir toplama ve eşleşmenin ardından sırada normal işlemlere dönülür.
Devre kesicinin çalışması, söz konusu yatırım aracıyla ilişkili rüçhan hakkı pazarını ve varant işlemlerini kesintiye uğramaz.
Borsa İstanbul’da Devre Kesici Neden Uygulanır?
Borsa İstanbul devre kesici sistemi, yatırımcıların sermaye güvenliği açısından çok önemlidir. Bununla birlikte herhangi bir hissede sert fiyat hareketleri yaşandığı durumlarda işlemler geçici bir süre ile durdurulur. Yatırımcıya soğukkanlı düşünebilme fırsatı verilmiş olunur. Bu sürenin sonunda da işlemlerin yine sürekli müzayede yöntemi ile normal akışına devam etmesi amaçlanır.
Borsa İstanbul’da Endekse Bağlı Devre Kesici Sistemi (EBDKS) Nedir?
Endekse bağlı devre kesici sistemi, 2020 yılında, yine Borsa İstanbul tarafından alınan bir kararla uygulamaya koyuldu. Özellikle endeks genelinde yaşanabilecek olası spekülatif ataklara önlem olarak uygulamaya alınmış, hisse bazlı devre kesici uygulamasına ek bir düzenlemedir.
Endekse bağlı devre kesici sistemi, BİST 100 endeksinin gün içerisinde, önceki gün kapanışının ilk olarak %5 sonrasında ise %7 veya daha fazla düşmesi halinde devreye alınır. Pay Piyasasındaki tüm paylarda, vadeli işlem ve opsiyon piyasasındaki pay ve pay endekslerine ait sözleşmeler ile Borçlanma Araçları Pay Repo Pazarında işlemler geçici süreyle durdurulur.
BİST’de endekse bağlı devre kesici uygulamasının aktif olması durumunda: Borsa İstanbul bünyesindeki tüm paylara, gayrimenkul yatırım fonlarına, girişim sermayesi yatırım fonlarına ve gayrimenkul sertifikalarına ait işlemlere 20 dakika süre ile ara verilir.
20 dakikalık aranın ardından, sürekli müzayede yöntemi ile işlem gören araçlarda 5 dakika boyunca tek fiyat emir toplama uygulanır. Sonraki 5 dakika içerisinde eşleştirme yapılarak işlem fiyatları belirlenerek duyurulur.
Tek fiyat işlem yöntemi ile işlem gören paylarda ise, tek fiyat emir toplama ile açılır ve asgari 10 dakika süren emir toplama seansı sonrasında seans akışı kaldığı yerden devam eder.
Endekse bağlı devre kesici uygulamasında; ayrıca Borsa İstanbul’daki varantlar, yatırım kuruluşu sertifikaları, borsa yatırım fonları ve yeni pay alma hakkı kuponları da 30 dakika boyunca işlemlere ara verilir.