Açık Piyasa İşlemleri Nedir?
Türkiye’de açık piyasa işlemleri, Merkez Bankası tarafından finansal piyasalardaki kısa süreli faiz oranlarının politika faiz(ler)i* etrafında oluşmasını temin etmek ve likiditeyi hazır hale getirmek için kullanılır. Açık piyasa işlemlerinin genel çerçevesi, Merkez Bankası Kanunu’nun 52’inci ve 56’ıncı maddeleriyle belirtilmiştir.
Açık piyasa işlemleri, yalnızca para politikası amaçları için uygulanır ve Hazineye, kamu kurum ve kuruluşları ile diğer kurum ve kuruluşlara kredi sağlamak hedefiyle yapılamaz. Bunun yanı sıra Merkez Bankası, Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarının ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasadan satın alınamaz.
* Merkez Bankası tarafından belirtilen politika faizi, bir hafta vadesi olan repo ihale faiz oranını belirtir.
Açık Piyasa İşlem Çeşitleri
Depo Nedir?
Depo; Merkez Bankasının belirlediği vadeler ile bankalara teminat ve limitleri doğrultusunda sunduğu mevduat olanağıdır. Belirtilen bankalar bu sayede; Merkez Bankasının aynı gün içinde ilan ettiği faiz oranlarından, Türk lirası şeklinde borç alıp verebilirler.
Depo imkânı, Merkez Bankası bünyesinde çalışma gösteren Bankalararası Para Piyasası aracılığı ile elde edilir.
Repo Nedir?
Repo işlemleri, çoğunlukla piyasada geçici likidite sıkışıklığı durumlarında, bankacılık sistemi likiditesinin kısıtlı bir süre için yükseltilmesi amacıyla yapılır.
Bu çerçevede Merkez Bankası; açık piyasa işlemleri yapmaya yetkili kurum ve kuruluşlardan, ileri bir tarihte geri satmak şartıyla kıymet alır. Bu süreçte:
- Sözleşme tarihi, işlemin belirlendiği tarihtir.
- Söz konusu kıymet, işlem esnasında belirtilen fiyat üzerinden alınır.
- Kıymetin geri satım tutarı, alış işleminin yapıldığı tarihte belirtilir.
- İşleme taraf kuruluş, işlem vadesinde kıymeti geri satın almayı garantisini sağlar.
Merkez Bankası net fonlaması, depo ve repo işlemlerinin birleşiminden oluşur.
Ters Repo Nedir?
Ters repo işlemleri; çoğunlukla piyasada geçici likidite fazlası yaşanıldığı durumlarda, gerekli olmayan likiditenin çekilmesi maksadıyla yapılır.
Merkez Bankası; portföyündeki kıymetleri, açık piyasa işlemleri yapmaya yetkili kuruluşlara işlem tarihinde sözleşme yaparak işlem sırasında belirtilen fiyat üzerinden, sonraki tarihte geri almak garantisiyle satar. Bu süreçte:
- Sözleşme tarihi, işlemin yapıldığı tarihi olarak belirlenir.
- Söz konusu kıymet, işlem sırasında belirtilen fiyat üzerinden satılır.
- Kıymetin geri alım fiyatı, satış işleminin gerçekleştiği tarihte belirlenir.
- İşleme taraf kuruluş, işlem vadesinde kıymeti geri satmayı garanti eder.
Doğrudan Alım
Doğrudan alım işlemleri, çoğunlukla piyasada kalıcı likidite sıkıştığı durumlarda açık piyasa işlemi yapmaya yetkili kuruluşlar ile gerçekleştirilir. Bu çerçevede Merkez Bankası; tedavülde bulunan kıymetleri, işlem tarihinde belirtilmiş fiyat üzerinden ve işlem valöründe* söz konusu kuruluşlardan satın alır.
* İşlem yapılış tarihi ile işlemin gerçekleşme tarihi arasındaki farkı belirtir.
Doğrudan Satım
Doğrudan satım işlemleri; çoğunlukla piyasada kalıcı likidite fazlası olan durumlarda, açık piyasa işlemleri gerçekleştirilmesi yetkili kuruluşlar ile yapılır. Bu durumda Merkez Bankası; açık piyasa işlemleri portföyündeki mevcut kıymetleri, işlem tarihinde belirtmiş olduğu fiyat üzerinden ve işlem valöründe söz konusu kuruluşlara satışını sağlar.
Açık Piyasa İşlemleri Likidite Senedi İhracı
Likidite Senedi İhracı; para politikasının etkinliğini yükseltmek amacıyla, piyasadaki fazla likiditenin geri çekilmesine yönelik kullanılan bir araçtır. Merkez Bankası Kanunu’nun 52’inci maddesine göre; kendi nam ve hesabına süresi 91 günü geçmeyen likidite senetleri çıkarabilir.
İkincil piyasada da al sat yapılan likidite senetleri, Merkez Bankası tarafından gerekli görüldüğünde erken itfa yapılabilir.
Sadece açık piyasa işlemlerinin etkinliğinin yükseltilmesi maksadıyla gerekli görüldüğü zaman ihraç edilen likidite senetleri, diğer bir yatırım aracı olarak görülmemelidir.
Türk Lirası Depo Alım İhalesi İşlemleri
Türk Lirası Depo Alım İhalesi; Merkez Bankasının, Türk lirası likidite çokluğunu giderme konusundaki faaliyetini artırmak için bankalardan ihale yöntemi ile Türk lirası depo alma işlemleridir.