Swap kelime manası ile değiş, tokuş anlamına gelir. Merkez bankaları, finans piyasaları ve Forex piyasaları için çok önemli bir işlemdir. Swap işlemleri, döviz ve faiz pozisyonunda olan kurumsal ve bireysel yatırımcılar için ise çok fazla anlam taşır.
Pandemi döneminde ülkelerin azalan ihracat ve turizm gelirlerine bağlı olarak finansman ihtiyacının artması, swap işlemlerini daha çok ön plana çıkardı. Aynı konjonktürde Türkiye için de swap anlaşmaları önemli bir hal aldı. Yatırımcı da doğal olarak swap haberlerine duyarlı hale geldi. Bununla birlikte swap işlemlerinden etkilenen yatırımcılar swap nedir sorusu ile birlikte en çok şu konuları merak ediyor:
Swap işlemleri nedir? Para ya da döviz swapı nedir? Faiz swapı nedir? Altın swapı nedi?, Swap anlaşmaları nelerdir? FED’in swap anlaşması yaptığı bankalar hangileridir? TCMB’nin swap anlaşması yaptığı bankaları hangileridir? Ayrıca Forex yatırımcıları için “swap nedir, swap çeşitleri nelerdir? swap yatırımlarımızı nasıl etkiler? forex piyasasında swap uygulaması nasıldır gibi sorular da geliyor. Biz bu sorular çerçevesinde swap konusunu işlemeye çalışalım.
Swap Nedir ve Neden Swap Yapılır?
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi swap Türkçe anlamı ile değiş, tokuş anlamına gelmektedir. Türk finans piyasalarında da orijinal söylemi ile kullanılmaktadır.
Finans piyasalarında ise swap, finansal araçların veya nakit akışlarının veya ödemelerin belirli bir süre için değiştirilmesidir. Swap anlaşmalarında genel olarak iki tarafın finansal enstrüman alışverişinde bulunduğu, ortak takas tarihleri ve iki enstrüman akışı olan takas bacakları ile sonuçlanan bir türev sözleşmeler olarak da görülür.
Swap Çeşitleri Nelerdir?
Bu değiş tokuş, birçok finansal üründe olmaktadır. Swap türlerini dört başlık altında toplayabiliriz.
Karşılıklı iki döviz cinsinin el değiştirebildiği para swapları,
Aynı para cinsinden faiz oranlarının değişebildiği faiz swapları,
Hisse senedi ve endeks getirilerinin değiştirildiği hisse ve endeks swapları
Emtiaların, menkul kıymetlerin ya da dayanak varlıklarının risklerinin değiştirildiği çeşitli swap türleri
Para (döviz) Swapları
Para swapları, çapraz döviz swapı olarak da bilinir. İki farklı para birimindeki kur riskini yönetmek ve faizi yüksek olan para biriminin faiz getirisinden yararlanmak amacı ile yapılan işlemdir. Bu stratejide taraflar önceden anlaştıkları kur üzerinden iki farklı döviz tutarını, işlemin yapıldığı tarihte takas ederler; işlemin vade tarihinde ise ilgili para birimlerini anlaştıkları oran ve şartlarda geri takas ederler. Bununla birlikte kur riski taşımadan, yüksek getiriye sahip diğer kur birimine geçilir. Para swapları genellikle risk yönetimi için yapılır. Para değişimi sonucunda risk primine ve kur oranına göre faiz geliri elde edilmekte ya da faiz gideri oluşturmaktadır.
Para swaplarını daha iyi anlamak için swap point’in ne olduğunu bilmekte fayda vardır. Swap point, swap işlemine konu olan iki para birimi arasındaki faiz farkıdır.
Para swaplarına örnek olarak EUR-USD para birimleri ile yapılan swap işlemini beraber inceleyelim. Burada dolar karşılığına Euro borçlandığını düşünelim. İşlemin üç aylık süre için yapıldığını swap poitin 20 baz puan olduğunu düşünelim. Euro borçlanan taraf vade sonunda 20 baz puan (0,002) maliyet avantajı ile Euro’yu geri verecektir. Anlaşmanın yapıldığı gün spot kur 1,0963 olsun dersek, başta bu kurdan Euro alan taraf vade sonunda borçlandığı euro’yu swap anlaşmasına göre 1.0983’den yeniden USD’ye çevirecektir.
Bu örneği tüm para birimleri arasında çeşitlendirmek mümkün.
Faiz Swapları
Faiz swapı, belirli anapara tutarını temel alınarak sadece iki para biriminin sabit ve değişken olan faizlerinin değiştirilmesidir. Sabit faiz ile borçlanan taraf değişken faizle borçlanan taraf arasında anapara değişimi olmadan faiz ödemelerinin değişimi olmaktadır.
Faiz swapları, genelde kurumların finansman maliyetlerini düşürme, faiz riskini düşürme gibi sebeplerle yapılmaktadır.
Faiz swapı ile faizlerin değiştirilmesinde dört ana seçenek vardır.
Sabit faizli nakit akışını değişken faizli nakit akışına değiştirmek,
Değişken faiz ödemesini sabit faiz ödemesi ile değiştirmek,
Değişken faiz ödemesini farklı para biriminin değişken faizine çevirmek,
Sabit faizli nakit akışını farklı para birimi sabit faizine çevirmek işlemleri olabilir.
Ayrıca faiz swapı başlığı altında farklı swap türleri de vardır. Mesela; vadeden önce son verme hakkı veren swaplar, vadeli (forward) swaplar, faiz oranının sonradan belirlenmesi hakkını veren swaplar gibi.
Hisse Senedi Swapları
Faiz ve döviz swaplarının çok yaygın kullanımına karşın, hisse senedi swapları küresel piyasalarda son yıllarda aktif olmaya başlayan ve ilginin giderek artmasına sebep olmuştur.
Hisse senedi swapı, bir tarafın diğer tarafa bir hisse senedinin veya hisse senedi endeksinin getirisini ödediği ve belirli bir faiz ödemesi veya başka bir hissenin veya hisse senedi endeksinin getirisini aldığı iki taraflı bir sözleşmedir.
Hisse senedi ve endeks swapları da dayanak varlık olan hisse ve endeks getirilerini aynen ya da kısmen taklit etmektedir.
Hisse senedi/endeks swapları; kurumsal ve bireysel yatırımcılar tarafından portföy çeşitlendirme, portföylerdeki yoğunlaşma riskini azaltma, daha düşük işlem maliyetleri ile yabancı hisse senetlerinden getiri sağlama gibi amaçlarla yapılmaktadır.
Diğer Swap Türleri
Swap türleri piyasaların ve yatırımcının ihtiyaçlarına göre türlere ayrılmaktadır. Ayrıca kullanımı çok yaygın olmamakla birlikte para, opsiyon swapları, geçişli swaplar, birleşik geçişli swaplar, ikili para swapları gibi swap türleri de vardır.
Forex Piyasasında Swap Uygulaması
Forex piyasalarında CFD ve Forex işlemleri, çeşitli döviz ve faiz işlemlerini içerir. Forex piyasalarında swap dendiğinde akla ilk gecelik faiz maliyeti gelir. Fakat Forex piyasasında swap gideri kadar swap geliri de söz konusudur. Şöyle ki; Forex piyasaları tezgah üstü kaldıraçlı bir piyasadır. Bazı kaldıraçlı piyasalardan farklı olarak pozisyonlar bir günden diğerine taşındığında swap faizi uygulanır.
Forex piyasasında swap şu şekilde oluşur; bir döviz çiftinde alım pozisyonu açıldığında ilk para birimine sahip olunur, ikinci para birimi satılır. Dolayısı ile ilk para biriminden faiz geliri elde edilirken, diğer para biriminden faiz ödenmektedir. Örneğin; EURUSD paritesinde alım pozisyonu açıldığında Euro alır ABD doları borçlanırsınız. Bu durumda daha düşük faiz oranına sahip olan Euro’dan daha az faiz geliri elde ederken daha yüksek faize sahip olan USD’de de faiz gideri ödersiniz. Aradaki fark yatırımcının hesabına swap gideri olarak yansıtılır.
Daha açık ifade ile swap faizi geliri/gideri şöyle çalışır;
Alım yaptığınız paranın faizi satılan paranın faizinden düşükse aradaki fark hesaba negatif yansıtılır. Bu durumda swap gideri yani taşıma maliyeti oluşur. Aksi durumda satılan paranın faizi alınan paranın faizinden düşükse aradaki fark hesaba pozitif yansır ve swap geliri oluşmuş olur.
Forex piyasalarında swap işlemlerine USDTRY kuru üzerinden örneklendirelim. USDTRY kurunda uzun pozisyon açan bir yatırımcı dolar alıp TL pozisyonunu satmış olsun. USD para biriminin faizi TRY para biriminin faizinden daha düşüktür dolayısı ile burum durumda yatırımcıya daha düşük faizli olan dolar kurunda swap maliyeti yansıtılacaktır. Eğer USDTRY kurunda satım pozisyonu açılsaydı bu sefer de dolar satıp yüksek faiz oranlı TRY’ye yatırım yaptığı için yatırımcının hesabına artı yönlü bedel yansıyacaktır.
Swap Neden Yapılır?
Bazı döviz kurlarına erişimin zor olması nedeni ile sabit faizli fon sağlamada zorluk çekilmesi, farklı para birimi üzerine yapılan ihracat ve ithalat işlemleri, bazı piyasalarda vadelerin kısa olması, firmalarında fon ihtiyacını karşılamada kredibilite yetersizliği olması, finansal piyasalar arasında kurumsal ve yapısal farklılıklar sıralanabilir.
Swapın yapılma amaçları ya da avantajları içinde ise aktif getiri oranlarını artırmak, kaynak kullanım maliyetlerini düşürmek, risk yönetimi, farklı piyasalarda farklı vadelerde işlem imkanları ve arbitraj unsurlarını sayabiliriz.
Swap işlemlerinin birçok avantajı olmasına rağmen bazı dezavantajları da bulunmakta, örneğin: kredi faizi ve kur risklerinin sıfırlanamaması gibi ayrıca tezgah üstü işlemlerde resmi ve organize bir piyasa bulunamama durumu ve swap sözleşmelerinin standartlarının olmaması gibi sıralanabilir.
Swap işlemlerinin birçok avantajları olmasına rağmen bazı dezavantajları da vardır. Mesela; kredi faizi ve kur risklerinin sıfırlanamaması gibi ayrıca tezgah üstü işlemlerde resmi ve organize bir piyasa bulunamama durumu ve swap sözleşmelerinin standartlarının olmaması gibi.