Aslında arz ve talep; Çarşamba pazarında satılan patlıcandan, Amerika borsasındaki hisselere kadar dünya üzerindeki her şeyin fiyatının ortaya çıkışında etkili olan dinamiklerden bir tanesidir.
Oturduğunuz evin kirası olsun, isterse de yeni aldığınız bir telefonun fiyatı, ürün ve hizmetin fiyatları birçok değişken tarafından belirleniyor gibi görülse de, en temel nedene baktığımızda bizi karşılayacak olan kavramlar, arz ve talep olacaktır.
Bu kavrama borsa açısından baktığımızda ise hisse senedi ve fon gibi menkul kıymetlerin fiyatlarının ortaya çıkışında etkili olduklarını görüyoruz. Yani arz-talep yasası, finansal piyasalardaki varlıkların fiyatını belirdiğini söyleyebiliriz. Bu durumda da borsayı etkiler.
Bu kavramı borsa açısından incelediğimizde ise hisse senedi ve fon gibi menkul kıymetlerin fiyatlarının
Arz nedir?
Hisse senedi piyasasında, arz ve talep, hisse senedi fiyatlarının nasıl belirlendiğini anlamamıza yardımcı olur.
Peki bu bağlamda arz ne demektir?
Arz’ın sözlük tanımına baktığımızda, ürünün, malın veya hizmetin belirli bir adette ortaya çıkması veya sunulmasıdır.
Örneklendirecek olursak, A ürününden 100 adet üretildiyse bu ürünün arzı 100 adet demektir.
Borsada ise, farklı fiyat seviyelerinden satışa sunulmuş hisse senetlerinin toplam adedi, ilgili hisse senedinin borsadaki toplam arzını göstermektedir. Her bir hissedar, hisselerine bir fiyat biçer. Fakat arz, sadece hissedarlar ve onların biçtiği fiyatlandırma ile oluşmaz. Hissedarların kaç tane hisseyi hangi fiyat aralığından sattıklarını, yani toplam arzı etkileyen birçok faktör bulunur. En önemlileri ise şunlardır:
Piyasa dinamikleri
Ekonomik koşullar
Ekonomi politikasında izlenen yol ve olası değişimler.
Bununla birlikte hem arz hem de talep için geçerli olan durumlar bulunur. Örneğin; hisse senedi, halka ilk arzında piyasaya yeni bir hissenin girmesine tepki olarak talep görebilir.
Talep nedir?
Hisselerini satmak isteyen hissedarların toplamının arza eşit olduğu bir durumda talep; hisseleri almak isteyen yatırımcıların x fiyattan satın almayı isteyecekleri toplam hisse senedi miktarıdır. Talep arttıkça hisseleri satın almak isteyen potansiyel yatırımcıların sayısı da artış yaşıyor demektedir.
Talebin sözlük tanımı itibarıyla piyasada bulunan belirli bir ürün veya hizmete duyulan satın alma odaklı istektir.
Örneklendirecek olursak, alışverişlerimizde markaların arz ettikleri ürünlere duyduğumuz talep ve sonucunda gerçekleştirdiğimiz satın alma işlemidir.
Hisse senetlerinin talebini etkileyen bazı faktörler bulunur bunlar:
Ekonomik veriler
Uygulanan faiz oranları
Şirketlerin finansal performansı.
Bu faktörlerin etkilerini kısaca özetleyecek olursak:
Ekonomik durum beklenen düzeyde veya bundan çok daha iyi bir ivmede devam ediyorsa, bu durum hisselerine olan talebi arttıracaktır. Beklenen düzeyden düşük olması halindeyse hisse senedine olan talebi azaltacaktır.
Bunun en büyük nedeni ise piyasa fiyatının ve faiz oranlarının ters yönde hareket etmesidir. Faizler düştüğünde fiyatlar yükselirken faizler arttığında fiyatlarda düşüşler yaşanır. Çünkü faiz borsaya göre daha risksiz bir yatırım aracıdır. Faizler artırıldığında yatırımcılar riske girmek istemediklerinden daha garantici bir yol olan faizi tercih ederler. Faize olan talep arttıkça borsaya olan talep de azalır böylece hisse senetlerinde düşüşler yaşanır.
Yatırım yapılmak istenen şirketin çeyrek sonuçları, finansal performansını takip edebilmek için önemlidir. Şirket, çeyrek sonuçlarındaki karlılığını artırabiliyor ve analist beklentilerinin üzerinde gelir ve kar açıklıyorsa sağlık bir yapıya sahiptir. Bu da şirketi yatırım mahiyetinde talep görebilir hale getirir. Örneklendirecek olursak şirketler kar sonuçlarını açıkladıklarında piyasa hızlanmaya ve bu etkiyle beraber hisselere yönelik kısa vadeli talepler oluşturur.
Borsada arz- talep ilişkisi nedir?
Arz- talep arasındaki ilişki birçok farklı finansal senaryoya uyarlanabilir. Biz bu ilişkiyi borsa bazında baktığımızda, karşımıza hisselere yönelik arz ve talepler ortaya çıkar. Arz – talep arasındaki ilişki, serbest akan bir piyasada hisse fiyatlarının nasıl belirlendiğini gösterir.
Borsaların asıl amacı, alıcı ve satıcıları bir araya getirerek piyasa dengesini sağlamaya çalışmaktır. Arz ve talep buluştuğunda ise piyasa dengesi dediğimiz nokta oluşur.
Bu denge ile birlikte hisselerin fiyatları oluşur.
Örneklendirecek olursak, normalde borsalar milyonlarca alıcı ve satıcının bir araya geldiği bir yer olsa da biz bu örneğimizde oldukça basitleştirecek olursak adına 2 kişi üzerinden anlatmayı deneyeceğiz.
Örnek olarak borsada 100 adet B hissesi bulunuyor, bu hissenin 50 adedine sahip olan bir hissedar, hisseyi 10 dolardan satıyorsa, bu fiyat seviyesinde B hissesinin arzı 10 adettir.
Eğer hisseyi 10 dolar seviyesinden 50 adet almak isteyen bir hissedar çıkarsa, aynı fiyat seviyesinde arz ve talep buluşacağından dolayı alım-satım gerçekleşir ve hissenin anlık güncel fiyatı 10 dolar olarak belirlenir.
farz edelim ki hisse hakkında pozitif bir haber çıktı ve daha çok yatırımcı hisseyi almak istedi. 10 dolar seviyesinde satılan tüm hisseler satıldığından dolayı bir üst seviyede satılan hisselere bakılır. 11 dolar seviyesinde eğer hisse satılıyorsa bu seviyeden almak isteyen bir yatırımcı alımını gerçekleştirmesi durumunda hissenin güncel fiyatı 10 dolardan 11 dolar seviyesine çıkacaktır.
Unutmamalıyız ki hisselerin birden fazla fiyatı olmaz. O an içerisinde hangi fiyat seviyesinde alıcı ve satıcı buluştuysa o noktada hisse fiyatı belirlenir. Başka bir seviyede oluştuğunda ise hissenin güncel fiyatı değişir.
Arz ve Talep Değişimi
Genel baktığımızda talep, arza göre daha çabuk değişen, finansal olaylardan daha çok etkilenen taraftır. Arzın ise artması veya azalması daha yavaş ilerleyen bir süreç olarak karşımıza çıkar.
Yine örneklendirecek olursak, bir şirket hisselerinin arzını azaltmak istiyorsa geri alım veya ters hisse bölünmesine gidebilir. Hisse alımları, firmanın kendi hisselerini piyasa fiyatından yeniden bünyesine katması demektir. Satın alınan payların amacı; piyasadaki hisse sayılarını azaltmaktır. Şirketin kendi kendine yatırım yapmasını sağlamak ya da finansal değerleri iyileştirmek için olabilir. Bu durum, talepte herhangi bir düşme yaşanmadığı sürece piyasa tarafından bu stratejinin pozitif okunmasına neden olur.
Ters hisse bölünmesinde ise şirketler, hisse bölünmesinden farklı olarak, dolaşımda olan hisse senetlerini belirli bir oran karşılığında bölerek çoğaltmak yerine birleştirerek azaltmayı tercih eder.
Örneklendirecek olursak, B şirketi borsadaki 100 bin adet hisse senedini 10:1 oranında ters hisse bölünmesini almış olsun, bu durumda borsadaki her 10 adet hisse senedi bir araya gelerek tek bir hisse senedini oluşturur.
Bununla birlikte 100 bin adet hisse senedi, 10 bin adet hisse senedine dönüşür. B şirketinin borsadaki arzı da böylece 100 bin adetten 10 bin adete düşmüş olur.
Diğer yandan çok sık olmasa da bir hissenin arzı tamamen de sonlanabilir. Listeden çıkarma olarak adlandırılan bu olay sonunda, şirket hisselerinin tamamını borsadan geri çeker.
Bu olay tahtasının kapatılması olarak da bilinir. Bu bize hisse senedinin borsa için gereken koşulları daha fazla sağlayamadığını gösterir. Şirketler genellikle listeden çıkarma kavramından kaçınır. Çünkü bu durum şirketin batmakta olduğuna dair güçlü bir işarettir.
Bu durumda Amerika borsalarında Lehman Brothers ve Worldcom şirketleri, borsa istanbul’dan ise goldaş kuyumculuk ve emsan paslanmaz çelik sanayi şirketleri örnek olarak gösterebiliriz.
Bunun yanında şirketlerin listeden çıkmaları için iflas etmelerine gerek yoktur. Halka açık bir şirket yeniden özel bir şirkete dönüşebilir. Buna en iyi örnek, dunkin brands markasıdır. 2020 yılında Arbys’s markasının sahibi Inspire Brands tarafından 8,76 milyar dolara satın alınan şirket, hisselerini hissedarlarından geri satın alarak özel bir şirkete dönüşmüş ve borsadaki hisse arzını sıfırlamıştır.
Karşımıza çıkan bir arz-talep grafiğinde talep, arzın üstündeyse bu fiyatın yükselme ihtimaline dair bir işaret olarak görülür. Dolayısıyla da bize fiyat yükselten yerleri yani talep bölgelerini gösterir. Tam tersi durumda ise arz talebin üzerinde olduğunda fiyatın düşme ihtimali vardır. Bu da bize grafik üzerinde arz bölgelerini verir.