Borsa hisse senedi sahibi değildir. Borsalar hisse senedi alıcıları ve satıcıları arasında bağlantı kuran bir pazardır. Dünya Borsalarındaki hisse senetleri çeşitli yabancı borsalarda işlem görür. Buna New York Borsası veya Nasdaq borsa Pazar alanları örnek verilebilir. Çoğu hisse senedi brokerlar aracılığıyla alınıp satılsa da borsalar ile ticaret yapan şirketler arasındaki ilişkiyi öğrenmek önemlidir. Bununla birlikte yatırımcıları korumak için yapılmış farklı borsalar için çeşitli gereksinimler bulunur.
Temel Çıkarımlar
Yatırımcıların hisse senetleriyle işlem yapması için şirketleri ve hükümetleri bir arada toplayan merkezi konum borsadır.
New York Borsası tipinde açık artırmayla ilerleyen borsalar ise traderların ve brokerların alım ve satım emirlerini fiziksel ve sözlü şekilde aktarmasına imkan tanır.
Elektronik değişimler ise elektronik platformlar üzerinden gerçekleşir. Bu sebeple alım satımlar için merkezi bir fiziksel konuma ihtiyaç duyulmaz.
Alıcıları ve satıcıları, piyasa yapıcılarını es geçerek doğrudan bağlama görevini ise elektronik iletişim ağları üstlenir.
Hisse senetlerinin listeden çıkarıldığı veya listelenmemiş hisse senetlerinin işlem yapıldığı iki farklı tezgah üstü piyasa ise OTCBB ve Pembe Sayfalar’dır.
Borsalar Nasıl Çalışır?
Hisse senetleri, emtialar ve tahviller, menkul kıymetler borsası üzerinden işlem görür. Borsalar, yatırımcılarla beraber şirketleri ve hükümetleri bir araya getirme gücüne sahiptir. Piyasada likidite oluşmasına yardımcı olan borsalar bu sayede işlemlerin verimli bir şekilde gecikmeden işlenmesi de yeterli alıcı ve satıcının bulunduğunu gösterir. Ayrıca borsalar ticaretin düzenli ve adil bir sistemde ilerlemesini sağlamasıyla beraber önemli finans bilgiler finans uzmanlarına ve yatırımcılara aktarılabilir.
Halka arzda halka açık hissedarlara hisseyi şirket satar. Hisseler halka arz edildikten sonra bu hisseler bir borsada ya da ikincil piyasada isteğe göre satılabilir ve satın alınabilir. Bir şirketin ilk halka arzının sonrasında ise genel halk ikincil piyasada hisse senediyle işlem yapabilir.
Bir hisse senedinin emir akışını ve fiyatını belirleyen arz ve talep akışı borsanın temelini oluşturur. Bir örnekle açıklayacak olursak, bir hisse senedinin alış fiyatı 50 $ olduğunu varsayalım. Bir yatırımcının borsaya 50 $ üzerinden hisse almak istediğini gösterir. Eş zamanlı olarak bir başka yatırımcının da 51$ ‘lık bir fiyattan almaya istekli olduğu görülebilir. Böylece başka birinin kendi hissesini 51 $ üzerinden satmayı düşündüğü anlaşılır. Bu alış ve satış fiyatı arasındaki farka ise “spread” denir.
Müzayede Borsaları
Alıcıların ve satıcıların rekabetçi teklifler sunabileceği yerler açık artırma borsaları veya açık artırma pazarlarıdır. Bir müzayede borsasında, cari hisse senedi, alıcının bir menkul kıymet için harcamak isteğinde bulunduğu en yüksek fiyatı gösterir. En düşük fiyat ise satıcının satmaya razı olduğu fiyattır. Devam eden süreçte ise işlemler eşleştirildiğinde birlikte emir yürütülür.
Açık artırma piyasasının bir diğer adı ise açık itiraz sistemidir. Traderlar be brokerlar, menkul kıymet kısmında işlem yapmak için satım alanında fiziksel ve sözlü olarak iletişime geçerler. Elektronik sistemlerle beraber bu metot artık kullanılmamaya başlansa da, New York Borsası (NYSE) dahil olmak üzere bazı borsalarda açık artırma sistemi kullanılmaya devam etmektedir.
NYSE Kapanış Müzayedesi, her bir hisse senedinin kapanış fiyatı için tüm alıcıların ve satıcıların bir araya toplanarak oluşturulan bir fiyatla birlikte yapılan işlemle gün kapatılır.
223 milyon hisse senedi NYSE kapanış müzayedesinde işlem görmektedir. Bu rakama bakarak ABD hisse senedi piyasalarında en yoğun işlem pazarlarından biridir.
New York Borsası (NYSE)
Yabancı borsalara bakıldığında dünyanın en büyük hisse senedi borsası New York Borsası’dır. 2007 yılında gerçekleşen birleşme ile birlikte New York Borsası’nın ana firması, Avrupa Borsası Euronext olarak anılır.
NYSE’nin işlevlerinden bazıları elektronik ticaret platformlarına geçmiş olsa bile dünyanın önde gelen açık artırma pazarı olma özelliğini koruyor. Bu ise belirlenmiş piyasa yapıcılarının ticaret kısmında fiilen var olduğunu gösteriyor. Belirli bir hisse senedi üzerinden uzmanlaşan uzmanlar, müzayedede hisse senedi alıp satmaktadırlar.
Bu profesyonellerin varlığı ise, insan aracıları ortadan kaldırmayı hedefleyen elektronik borsalar tarafından tehdit altındadır. Çünkü bu elektronik borsalar aradaki aracı uzmanları es geçerek daha hızlı alım satımlar yapar ve daha küçük teklif-talep spreadleri gösterirler.
NYSE’nin listesinde bulunan şirketler büyük güvenilrliğe sahip olurlar. Bunun sebebi ise ilk listeleme gerekliliklerini karşılayarak yıllık bakım gereksinimlerine uymalarıdır. Borsada işlem yapmaya devam edebilmek için bütün şirketler, her bir hisse başına fiyatlarını 4 doların üzerinde kormalıdırlar.
Elektronik Borsalar
Artık borsaların büyük bir çoğunluğu elektronik ticarete müsaade ediyor. Tüccar ve fiziksel ticaret faaliyeti olmadan, ticaret, elektronik bir platform üzerinden gerçekleşir ve alıcılarla satıcıların birbirlerini bulabileceği fiziksel bir mekana gerek kalmaz.
Geleneksel borsalara nazaran elektronik borsalar çok daha verimlidir ve daha hızlı kabul edilir. Her gün milyarlarca dolar değerinde işlem bu borsalar üzerinden döner. Nasdaq ise dünyanın en ünlü elektronik borsalarından biridir.
Elektronik Haberleşme Ağları (ECN’ler)
Elektronik iletişim ağları adı verilen ECN’ler, alternatif ticaret sistemleri ismiyle bir değişim sınıfının içerisindedir. ECN’ler alıcıları ve satıcıları doğrudan birbirleriyle buluşturarak piyasa yapıcıları yok sayarlar.
Geleneksel borsalara rekabet anlamında tehdit oluşturan bu sistem işlem maliyetlerini de düşürürler. Bu durumda da genellikle müşterilerin yararına olan yenilikçi ve girişimci birkaç ECN bulunmaktadır. Bahsedilen ECN’ler çoğu zaman emeklilik fonu yöneticileri gibi diğer yatırımcılar için büyük tutarlar yatıran kurumsal yatırımcılar tarafından kullanılsa da, perakende yatırımcıların ticaret yapmasına da izin verirler.
ECN’lerin örneklerine bakacak olursak Nasdaq’ın Bankalararası Ağ Elektronik Transferi (INET) ve NYSE tarafından kontrol edilen Arca Options ile E * Trade’s Instinet vardır.
Dünyanın türlü coğrafi bölgelerinden gelen brokerların ve aracı kurumların büyük borsaların normal işlem saatleri dışında da işlem girmesi elektronik iletişim ağları (ECN) sayesinde sağlanır.
Tezgah Üstü (OTC) Piyasalar
Listeden çıkarılan küçük şirketler OTC dediğimiz yani tezgah üstü piyasaların listesine girerler. Başlıca OTC pazarlarına göz atacak olursak:
Tezgah Üstü Bülten Panosu (OTCBB)
Over-the-Counter Bulletin Board (OTCBB) piyasa yapıcılardan oluşan elektronik tezgah üstü piyasalardan ilkidir. Genel olarak Nasdaq’tan inen firmalar burada listelenir.
Pembe Sayfalar
İkinci OTC piyasası olarak ise Pembe Sayfalar kullanılır. Şirketlerin Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’na (SEC) kaydolmadan listelenmesini sağlar. Burada likidite çoğunlukla en alt düzeydedir. Ayrıca bu şirketlerin üç ayda bir olmak üzere 10Q sunma zorunluluğu yoktur.
OTC – Tezgah Üstü Piyasaların Riskleri
Tezgah üstü hisse senetlerinin içerdiği ekstra riskler sebebiyle bazı bireysel yatırımcılar çekimsel davranmaktadır. Buna rağmen bazı güçlü firmalar OTC pazarında işlem görmektedirler. Birkaç büyük şirket, Sarbanex-Oxley Yasası gibi düzenleyici gözetim yasalarına ve maliyetli ücretlere takılmamak için bilerek OTC pazarlarına geçiş yaptılar. Eğer kuruşluk hisse senetli konusunda deneyim sahibi değilseniz OTC’ye yatırım konusunda dikkatli olmanızda fayda var. Çünkü burada öncelikle tezgah üstü işlem yapılır.
Diğer Borsalar
Dünya genelinde bulunan çok farklı borsalar vardır. Bunlardan bazıları dijital para birimlerini değiştiren borsalar olduğu gibi bazıları da hisse senedi ve tahvil ticareti yapan borsalardır.
Asya Borsaları
Tokyo Borsası (TSE), Japonya’daki en büyük borsa denildiğinde akla gelen ilk cevaptır. TSE borsasında bulunan 5,6 trilyon doları geçen birleşik piyasa değerine sahip yaklaşık olarak 3700 şirket kayıtlıdır.
Çin’e baktığımızda ise en büyük borsası Şanghay Borsası’dır (SSE). Yatırım fonları, tahviller ve hisse senetleriyle beraber birçok yatırım SSE’de işlem yapar. Çin’de bulunan ikinci büyük borsa ise bağımsız bir şekilde çalışan Shenzhen Borsası (SZSE) olarak bilinmektedir.
Avrupa Borsaları
Euronext ise Avrupa bölgesinin en büyük borsasıdır. Euronext, Amsterdam, Paris ve Brüksel borsaları başta olmak üzere birçok borsanın birleşmesiyle oluşmuştur.
Konum olarak Birleşik Krallık’ta bulunan Londra Borsası (LSE) ise Avrupa’nın en büyük ikinci borsası olarak görülmektedir. Financial Times Borsası (FTSE) 100 Hisse Endeksi, LSE içindeki en popüler endeks unvanına sahiptir. Halka açık ilk 100 büyük şirketi ve mavi çipli hisse senetlerini ise “Footsie” korumaktadır.
Dijital Borsalar
Coinbase, ABD’nin önde gelen kripto para borsasıdır. Coinbase, bireysel yatırımcılar için para alım satımları ve kurumlar için saklama hesaplarını kolaylaştıran gelişmiş bir işlem platformdur. Bitcoin, kripto para birimleri arasında en popüler olsa da Ethereum ve Litecoin gibi diğer birimlerde Coinbase üzerinden işlem görmektedir. ABD’nin 42 eyaletinde Coinbase, kripto para borsası olarak lisans sahibidir.
Günlük ortalama 2 milyar ilem hacmine sahip olan Binance, kripto para birimleri için küresel bir borsadır. Binance şu anda ABD doları üzerindne para yatırmaya izin vermese bile bazı kripto para birimlerinin Visa/Master Card ve Debit Card ile işlem yapmasında sıkıntı çıkarmıyor.
San Francisco merkezli kripto para borsası olan Kraken, yatırımcıların ABD doları, Euro, Kanada doları ve Japon yeni dahil olmakla birlikte birçok para birimi üzerinden kripto para birimleri satın almasına veya satmasına olanak tanıyor. Kraken üzerinden işlem yapabileceğiniz bazı kripto para birimlerini açmak gerekirse, Bitcoin, Ethereum, EOS ve Monero ve daha fazlası örnek verilebilir. Çoğu kripto para borsasında olması gerektiği gibi yatırımcıların alım satım işlemi yaptıkları hesabına dijital cüzdan yaratmaları gerekmektedir.