Temel analiz, bir hissenin içsel değerini ve hisse değerini etkileyebilecek makro ve mikro ölçekteki tüm nicel ve nitel unsurlar dikkate alınarak yapılan bir değerleme aracıdır. Temel analizin amacı, bir hisse senedinin ya da herhangi bir yatırım aracının içsel değerini ölçmektir.
Bir hissenin gerçek değeri, o şirketin karlılığıyla çok yakından ilişkilidir, karlılık olmadan bir şirketten istikrarlı bir nakit akışı beklenmez. Bu nedenle temel analiz yönteminde, şirketin uzun vadede karlılığına etki edebilecek faktörler bir arada analiz edilerek, şirketin geleceğiyle ilgili bir projeksiyon yapılır.
Gelecek odaklı ve bütünsel bakış içeren temel analiz özellikle uzun vadeli bir perspektiften hisse yatırımı yapan yatırımcıların birçoğu tarafından sıklıkla tercih edilir.
Temel Analizin Amacı Nedir?
“Fiyat ödediğiniz, değer ise aldığınızdır” der, yatırımcı Warren Buffett.
Temel analizin asıl amacı, yapılan yatırımda aldığınız değerin, ödediğiniz fiyatı hak edip etmediğini saptamaya çalışmaktır. Eğer aldığınız hissenin fiyatını bilirken, onun değeri hakkında bir fikriniz yoksa sandalyenin bir ayağı boşta kalmış demektir.
“Değer” kavramının bir yönüyle sübjektivite içerdiği bir gerçek; fakat temel analiz yöntemindeki bir dizi adımlar takip edilerek, “değer” kavramı üzerinde en azından makul bir uzlaşı yapılabilir ve bu yolla kavram daha somut ve tarafsız bir bölgeye taşınabilir.
Bir hissenin, hatta genel bir yaklaşımla herhangi bir yatırım aracının içsel değeri ise onun gelecekte elde etmesi beklenen nakit akışlarının bugünkü değeri olmalıdır.
Mesela size 10 yıl boyunca, senede 10 lira nakit akışı sağlayacak bir yatırım değeri, en fazla 10*10=100 lira olabilir. Aslında paranın zaman değeri de hesaba katıldığında, 10 seneye yayılmış toplam 100 liralık “beklenen nakit akışı” bugüne ait olmadığından, böyle bir yatırım için 100 lira ödemenin de fazla olduğu ortaya çıkar. Diğer bir ifade ile gerçek değer tespiti, bu 100 liranın ayrıca belirli bir iskonto oranından bugüne indirgenmesini de gerektirir.
Yukarıda yaptığımız tanıma göre, bir hissenin değeri, onun gelecekte elde edeceği nakit akışları hakkında kesin bir kestirimde bulunmak kolay değildir. Bu yüzden temel analiz yapılırken, gelecekteki nakit akışları üzerinde belirleyici olabilecek her unsur ayrı ayrı gözden geçirilir.
Temel Analiz Nasıl Yapılır?
Bir şirketin performansı, iç ve dış bir dizi faktörün etkileşimi sonucunda şekillenir; yani temel analiz yönteminde; şirketin kendisi, rakipleri, sektör veya genel ekonomi ile ilgili büyük miktarda veri, şirketin değerine etkisi hesaba katılır.
Makro verilerin yorumlanması ve yatırım kararından önce dikkate alınması önemlidir; fakat bu ayrı bir bahiste incelenmesi gereken geniş kapsamlı konu olduğundan yazının devamında şirket incelemesinde bakılması gereken hususlar üzerinde duracağız.
Şirketin Yaptığı İşi Anlayın
Temel analiz yaparken, sadece rakamlarla bakmayın ve biraz da serbest düşünme deneyleri yapın. Örneğin “Şirket gelir kaynağını ne üreterek sağlıyor?” soruyla başlayıp sonrasında şirketin ürettiği ürün ya da hizmetin gelecekteki talebini destekleyici ya da kırıcı unsurların neler olabileceği üzerine hayal kurabilirsiniz.
Herhangi bir ürün ya da hizmet size bir tüketici olarak çok cazip olabilir; fakat bu, söz konusu ürün ya da hizmet üretiminin her zaman rağbet gösterildiği anlamına gelmez. Zira maliyetler çok yüksek olabilir ya da söz konusu ürün ya da hizmetin tahtını sarsacak çokça alternatifler ortaya çıkabilir.
Bazı iş kollarının ise döngüsel olabileceğini aklınızda bulundurun. Yine bazı ürün ya da hizmetlerin talebi esnek olabilir ve bu da talebin fiyat farklılaşmasına duyarlı olduğunu gösterir.
Satışlar Ne Durumda?
Gelir tablosu satışlar kalemiyle başlar. Şirketin yeni finansalları yayımlandığında benim ilk baktığım yer genelde Satışlar olur. Sizde şirketlerin faaliyet raporlarında şirketlerin yayınladığı satışlara bakmalısınız.
Temel analiz yaparken satışların yıldan yıla artıp artmadığını muhakkak kontrol etmek önemlidir. Eğer artmıyorsa, bir sorun var demektir.
Üstelik satışlardaki artışın sadece nominal olarak değil, miktar bazında da büyümüş olması caziptir. Benzer şekilde toplam cirodaki artışın enflasyon oranın da üzerinde olması beklenir, aksi takdirde reel bir büyümeden söz edilemez.
Yeterince Kâr Ediyor mu?
Satış tarafında her şey çok iyi gidiyor ve satışlar dönemler itibariyle istikrarlı bir şekilde artış gösteriyor; fakat kârlılık aynı derece artmıyor. İşte bu durum moral bozucu olur.
Satışlardaki artış kârlılığa bir şekilde yansımalıdır. Bu durum maliyetler ile ilgilidir. Eğer maliyetlerdeki artış satışlardan sürekli yüksek seyrederse, satış artışının uzun vadeli performansa etkisi yok olup gidebilir.
Şirketin Finansal Sağlığında Tekleme Var Mı
Finansal sağlık derken, şirketin sermaye yapısı içerisinde, borçlarının ne kadarlık bir yüzdeye karşılık geldiği. Diğer bir ifadeyle şirket, varlıklarının ne kadarını borçlar ile ve ne kadarını öz sermaye ile finanse ediyor.
Bir şirket düşününki, milyarlarca liralık varlığa sahip, fakat kaynaklara baktığınızda, bu varlıkların %99’u borçla finanse edilmiş. Doğrusu buna benzer uç durumlarda, şirket için bu borçluluk köstek haline gelmeye başlıyor.
Bu arada temel analizde şirketin borçluluğunu değerlendirirken, bunu sektörün genel yapısını da gözeterek yapmak daha yerinde ve gerçekçi bir yaklaşım olacaktır.
Rakipleri Neler Yapıyor?
Temel analiz yaparken bir şirketin emsallerini de incelemek her zaman önemlidir. Şirket, rakiplerinde olmayıp da kendisinde olan ne tür avantajları var? Örneği; benzersiz satış noktaları, rekabet avantajı, düşük maliyetli ürünler, marka bilinirliği, patentler, imtiyazlar, geleceğe yönelik beklentiler gibi ikna edici ve ayırt edici hikâyeler şirket açısından rekabet avantajı sağlayabilir.
Bir şirket, kendisine uzun süreli rekabet avantajı sağlayacak güçlü bir ayrıcalığa sahipse, bu sahiden muhteşem bir durumdur.
Yönetimin Liyakatini Sorgulayın
Bir şirketin temel analizi yapılırken dikkate alınması gereken bir diğer önemli nokta da şirketin yönetim ekibidir.
Şirketler, onları yöneten insanlar sayesinde yaşar veya onlar yüzünden ölür. Liyakat sahibi kişi ya da kişilerden oluşan bir yönetim kadrosu, şapkadan tavşan çıkarıp kötü giden işleri iyiye çevirebilir ya da elde bir çuval incir varken bu incirler beceriksiz kimselerin elinde heba olup gidebilir. Bu yüzden yatırım yaptığınız her şirketin dürüst, yetenekli ve liyakatli yöneticilerin elinde olup olmadığını sorgulamanız en iyisidir.
Bir şirkete yatırım yapmadan önce, şirketin yönetimini tanımak için zaman ayırın ve yönetimde söz sahibi olanların, şirketi geleceğe güvenle taşıma hususunda vizyonlarının yeterliliğinden emin olun.
Finansal Tabloları İnceleyin
Temel analiz yaparken en çok ziyaret ettiğiniz yerlerden birisi Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) kesinlikle olmalı, şirketin faaliyet raporlarından tutun da, finansallarına kadar, KAP’ta yer alan şirketle ilgili her şeyi didik didik incelemelisiniz.
Şirketlerle ilgili olağan ve olağanüstü gelişmeler ve şirketlerin üç ayda bir yayımlanan karnelerinin her biri KAP’ta bulunur. Ve KAP, borsadaki şirketlerle ilgili bilgilere güvenilir bir adresten ulaşabilmenizi sağlayan resmi bir oluşumdur.